پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ شیخ احمد کافی، روحانی برجسته و خطیب توانمند ایرانی، با سخنرانی‌های پرشور و تأسیس مهدیه‌ها، نقشی بی‌بدیل در بیداری مذهبی و انقلابی مردم ایران پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ایفا کرد. او با زبانی صمیمی و مردمی، مفاهیم دینی را با نقد رژیم پهلوی پیوند زد و با فعالیت‌های خیریه و انقلابی، به ویژه در میان محرومان، میراثی ماندگار از خود به جای گذاشت.
زندگی و خدمات شیخ احمد کافی
شیخ احمد کافی، روحانی برجسته، خطیب توانمند و چهره‌ای تأثیرگذار در تاریخ معاصر ایران، نقشی کلیدی در بیداری مذهبی و انقلابی مردم پیش از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ ایفا کرد. سخنرانی‌های پرشور، فعالیت‌های اجتماعی و تعهد او به خدمت‌رسانی به مردم، به‌ویژه اقشار محروم، او را به یکی از محبوب‌ترین شخصیت‌های مذهبی دوران خود تبدیل کرد. کافی با تأسیس مهدیه‌ها، احیای دعای ندبه و حمایت قاطع از نهضت امام خمینی، میراثی ماندگار از خود به جای گذاشت.
کودکی و تحصیلات
احمد کافی در اول خرداد ۱۳۱۵ شمسی (۱ ربیع‌الاول ۱۳۵۵ قمری) در شهر مقدس مشهد، در خانواده‌ای مذهبی و عالم‌پرور به دنیا آمد. پدرش، میرزا محمد کافی، و پدربزرگش، آیتالله میرزا احمد کافی یزدی، از علمای برجسته یزد بودند که به دلیل ارادت به امام رضا (ع) به مشهد مهاجرت کرده و در این شهر ساکن شدند. فضای مذهبی خانواده، زمینه‌ساز علاقه زودهنگام احمد به علوم دینی شد. او از کودکی نزد پدربزرگش، آیتالله میرزا احمد، مقدمات علوم اسلامی، از جمله فقه، اصول و تفسیر را آموخت.
در سن ۱۲ سالگی، کافی وارد حوزه علمیه نواب مشهد شد و با جدیت به تحصیل پرداخت. استعداد درخشان او در یادگیری و بیان، خیلی زود توجه استادانش را جلب کرد. در ۱۸ سالگی، برای ادامه تحصیلات حوزوی به نجف اشرف، یکی از مهم‌ترین مراکز علمی شیعه، عزیمت کرد. در نجف، او از محضر علمای بزرگی چون آیتالله سید ابوالقاسم خویی، آیتالله سید محسن حکیم، آیتالله حسین راستی کاشانی و آیتالله سید اسدالله مدنی بهره برد. این دوره پنج‌ساله، نقش مهمی در شکل‌گیری شخصیت علمی و انقلابی او داشت. پس از بازگشت به ایران در اوایل دهه ۱۳۴۰، به قم رفت و تا سال ۱۳۴۰ در این شهر به تکمیل تحصیلات خود ادامه داد.
خطابه و سخنرانی‌های تأثیرگذار
شیخ احمد کافی به دلیل استعداد بی‌نظیرش در خطابه و منبر، به سرعت به یکی از برجسته‌ترین وعاظ ایران تبدیل شد. سخنرانی‌های او، که ترکیبی از شعر، داستان، لطایف، آیات قرآن و روایات بود، با زبانی ساده، صمیمی و قابل فهم برای عموم مردم ارائه می‌شد. او توانایی منحصربه‌فردی در پیوند مفاهیم دینی با مسائل روز جامعه داشت و موضوعاتی چون ظلم و فساد رژیم پهلوی، جشن‌های پرهزینه ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی، نفوذ صهیونیسم و بی‌عدالتی‌های اجتماعی را با شجاعت نقد می‌کرد. این سبک سخنرانی، او را به‌ویژه در میان طبقات پایین‌دست، کارگران و حاشیه‌نشینان بسیار محبوب کرد.
کافی در سخنرانی‌هایش از شعر و داستان به‌عنوان ابزاری برای جذب مخاطب استفاده می‌کرد. او با بیانی شیوا و احساسی، مسائل دینی و اخلاقی را به‌گونه‌ای مطرح می‌کرد که حتی افراد کم‌سواد نیز به راحتی با آن ارتباط برقرار می‌کردند. داستان‌هایی از تعاملات او با مردم، مانند تأثیرگذاری بر صاحب یک شراب‌فروشی نزدیک مهدیه تهران برای تعطیلی مغازه‌اش یا هدایت صاحب یک کاباره در کرج به سوی توبه، نشان‌دهنده قدرت کلام و نفوذ معنوی او بود.
تأسیس مهدیه و احیای دعای ندبه
یکی از ماندگارترین دستاوردهای شیخ احمد کافی، تأسیس مهدیه تهران بود. در اواخر دهه ۱۳۴۰، او با جمع‌آوری کمکهای مردمی، زمینی به مساحت ۴۰۰۰ مترمربع در منطقه امیریه تهران خریداری کرد و مهدیه تهران را بنیان نهاد. این مکان به سرعت به پایگاهی برای فعالیت‌های مذهبی، به‌ویژه برگزاری مراسم دعای ندبه، تبدیل شد. کافی با تأکید بر فرهنگ مهدویت و انتظار، نقش مهمی در احیای دعای ندبه و معرفی مسجد جمکران به عنوان مکانی مقدس به عموم مردم ایفا کرد. او همچنین بیش از ۲۰ مهدیه دیگر در شهرهای مختلف ایران تأسیس کرد که هر یک به مرکزی برای ترویج فرهنگ دینی و انقلابی تبدیل شدند.
مهدیه تهران نه تنها محل برگزاری مراسم مذهبی، بلکه پایگاهی برای فعالیت‌های انقلابی بود. سخنرانی‌های کافی در این مکان، که اغلب با نقد صریح رژیم پهلوی همراه بود، باعث جذب تعداد زیادی از مردم و به‌ویژه جوانان انقلابی شد. این فعالیت‌ها، مهدیه را به یکی از کانون‌های مهم مبارزه علیه رژیم تبدیل کرد.
فعالیت‌های خیریه و اجتماعی
شیخ احمد کافی تنها به فعالیت‌های مذهبی و سیاسی محدود نشد، بلکه در امور خیریه و خدمت‌رسانی به محرومان نیز پیشگام بود. او مؤسسه خیریه انصارالحجه را تأسیس کرد که تحت مدیریت او از بیش از پنج هزار خانواده فقیر حمایت می‌کرد. این مؤسسه با ارائه کمکهای مالی، غذا و سایر نیازهای اولیه، به بهبود وضعیت معیشتی اقشار محروم کمک کرد.
در دوران تبعید به ایلام، کافی فعالیت‌های اجتماعی خود را گسترش داد. او در این منطقه محروم، اقدام به تأسیس حوزه علمیه، مسجد، مدرسه و حمام کرد و حتی در روستاهای اطراف نیز خدماتی مشابه ارائه داد. این اقدامات نشان‌دهنده تعهد عمیق او به بهبود شرایط زندگی مردم و ترویج آموزش و فرهنگ دینی بود.
نقش انقلابی و تقابل با رژیم پهلوی
شیخ احمد کافی از حامیان سرسخت امام خمینی و نهضت اسلامی بود. او در سخنرانی‌های خود بارها از امام خمینی تجلیل کرد و با شجاعت به نقد سیاست‌های ضددینی رژیم پهلوی پرداخت. کافی از جشن‌های پرهزینه ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی، فساد دربار و نفوذ صهیونیسم در ایران به شدت انتقاد می‌کرد و مردم را به مقاومت در برابر ظلم دعوت می‌کرد. این مواضع انقلابی باعث شد که ساواک از سال ۱۳۴۱ او را تحت نظر قرار دهد. کافی بارها بازداشت، ممنوع‌المنبر و حتی به شهرهایی مانند ایلام تبعید شد، اما هیچ‌گاه از فعالیت‌های خود دست نکشید.
او همچنین با گروه‌های مبارز انقلابی ارتباط داشت و از طریق سخنرانی‌ها و فعالیت‌هایش، به پرورش نیروهای انقلابی کمک کرد. مهدیه تهران و سایر مهدیه‌ها به پایگاه‌هایی برای تجمع نیروهای انقلابی تبدیل شدند و نقش مهمی در سازماندهی اعتراضات مردمی ایفا کردند.
درگذشت مشکوک
در سحرگاه جمعه ۳۰ تیر ۱۳۵۷، مصادف با نیمه شعبان ۱۳۹۸ قمری، شیخ احمد کافی در حادثه‌ای رانندگی در جاده قوچان به مشهد جان خود را از دست داد. این حادثه زمانی رخ داد که یک کامیون ارتشی با خودروی پژویی که کافی در آن حضور داشت برخورد کرد. مرگ او به دلیل شرایط مشکوک حادثه، از جمله سالم ماندن پسر کوچکش که روی زانوی او نشسته بود، عدم آسیب جدی به راننده خودرو و انتقال تنها کافی توسط آمبولانس، به شدت مورد تردید قرار گرفت. برخی منابع، از جمله نقل‌قولی از نعمت‌الله نصیری، رئیس ساواک، ادعا کردند که این تصادف به دستور مستقیم محمدرضا پهلوی طراحی شده بود تا یکی از تأثیرگذارترین روحانیون انقلابی حذف شود. با این حال، برخی دیگر مانند محمدمهدی جعفری، خواب‌آلودگی راننده را علت حادثه دانستند.
مرگ کافی موجی از خشم و اعتراض در میان مردم برانگیخت. مراسم تشییع او در مشهد به صحنه‌ای برای شعارهای ضد رژیم تبدیل شد و در شهرهایی مانند قم، اصفهان و کاشان نیز تظاهرات گسترده‌ای برگزار شد. نیروهای حکومتی با سرکوب تظاهرکنندگان، مانع از انتقال پیکر او به تهران برای دفن در مهدیه شدند. در نهایت، پیکر شیخ احمد کافی در آرامگاه خواجه ربیع مشهد به خاک سپرده شد.
میراث و تأثیرات
شیخ احمد کافی به دلیل سخنرانی‌های آتشین و مردمی‌اش، به «احیاگر دعای ندبه» و «مرد منبرهای آتشین» شهرت یافت. اگرچه آثار نوشتاری مستقیمی از او باقی نمانده، برخی از سخنرانی‌هایش در قالب کتاب و لوح فشرده منتشر شده است، از جمله «آخرالزمان به روایت معصومین» و «کلید نجات و ایمنی از فتنه‌های آخرالزمان». این آثار همچنان مورد توجه علاقه‌مندان به فرهنگ مهدویت و تاریخ انقلاب اسلامی قرار دارند.
تأثیر کافی بر نسل‌های بعدی، به‌ویژه در ترویج فرهنگ مهدویت و حمایت از نهضت اسلامی، غیرقابل انکار است. او با زبان ساده و صمیمی خود، نه تنها در میان طبقات مذهبی، بلکه در دل مردم عادی، از جمله کارگران، کسبه و حاشیه‌نشینان، جایگاهی ویژه داشت. داستان‌هایی از تعاملات او با افراد گوناگون، مانند ماجرای تعطیلی شراب‌فروشی نزدیک مهدیه تهران یا هدایت صاحب کاباره‌ای در کرج، نشان‌دهنده عمق تأثیرگذاری او بر افراد و جامعه بود.
شیخ احمد کافی، روحانی‌ای بود که با ترکیب ایمان عمیق، شجاعت بی‌نظیر و تعهد به خدمت‌رسانی به مردم، به یکی از چهره‌های کلیدی پیش از انقلاب اسلامی تبدیل شد. او با تأسیس مهدیه‌ها، احیای دعای ندبه، حمایت از نهضت امام خمینی و فعالیت‌های خیریه، نقشی ماندگار در تاریخ ایران ایفا کرد. مرگ مشکوک او در آستانه پیروزی انقلاب، هرچند مانع از ادامه فعالیت‌هایش شد، اما یاد و نام او همچنان در دل مردم و تاریخ ایران زنده است. کافی نه تنها یک خطیب، بلکه یک مصلح اجتماعی و مبارز انقلابی بود که با کلام و عمل خود، راه را برای پیروزی انقلاب اسلامی هموار کرد.
در ادامه اسنادی در این خصوص از نظر می‌گذرد:
سند 1:
ساعت 1130 سخنرانی واعظ خاتمه یافت جمعیت حدود سه هزار و پانصد نفر بوده که به تدریج از مسجد خارج و هنگام خروج شعارهایی له خمینی می‌دادند که پلیس آنها را متفرق نموده است.
حدود 500 نفر از مردم در سبزه میدان مسجد شاه اجتماع و قصد تظاهرات داشته‌اند که پلیس آنان را متفرق نموده است.
مجلس با حضور آیتالله خوانساری برگزار و سید قاسم شجاعی روی منبر به شرح زیر مراسم ختم را اعلام نموده است.
الف: مسجد جامع بازار روز 3 /5 /37 بعد از نماز مغرب ب: مسجد ارک از 6 تا 8 بعدازظهر روز 4 /5 /37 پ: روز 6 /5 /37 از ساعت 10 الی 12 مسجد آذربایجانی‌ها ت: در مهدیه1 امیریه به مدت سه روز از 3 /5 /37 از ساعت 17 الی 2100 4- مقرر فرمایند در مورد برگزاری مجالس مذکور نظریه اعلام فرمایند تا به پلیس تهران اعلام گردد.
رئیس سازمان اطلاعات و امنیت تهران – پرنیانفر گوینده: میر مصداق ـ گیرنده قیدی ساعت 1210 – مورخه 3 /5 /37 در بولتن درج شود.
سند 2:
به : 312 از : 20 ه 12 شماره : 94021 /20 ه 12 از ساعت 1700 روز جاری مجلس ترحیمی در مسجد قائم چیذر با شرکت حدود یک هزار نفر از اهالی و کسبه تشکیل و پس از قرائت قرآن و مرثیه و روضه خوانی عبدالرضا حجازی منبر رفته و مطالبی پیرامون بیوگرافی کافی و خصوصیات او ایراد که صحبت های او تا حدودی جنبه انتقادی داشته است و از بین حاضرین در مجلس دو نفر بدون مقدمه برای خمینی صلوات فرستاده است در خاتمه مجلس که تا ساعت 2030 به طول انجامیده چند برگ اعلامیه مربوط به خمینی و حوادث تشییع جنازه کافی پخش گردیده و جمعیت با آرامش محل را ترک و متفرق گردیده اند ضمنا در این مجلس اعلام شده که روز 12 /5 /37 از ساعت 1830 الی 2030 در مسجد اعظم تجریش مجلس ترحیمی به همین مناسبت برگزار می شود و روز 9 /5 /37 از ساعت 1700 الی 1900 در مسجد صاحب الزمان اختیاریه مجلس ترحیمی جهت آیت الله آخوند همدانی و کافی تشکیل می گردد.
نظریه شنبه ـ خبر صحت داشته و به جز مراتب فوق مورد خاصی در مجلس مذکور مشهور نگردیده.
نظریه سه شنبه ـ صحت خبر و نظر شنبه مورد تأیید است و از اقدامات اخلالگرانه و شکستن شیشه و دادن شعار از ناحیه جمعیت حاضر در مجلس مذکور گزارشی واصل شده است.
نظریه 20 ه ش ـ نظریه سه شنبه تأیید می گردد.
ضمنا مأمورین انتظامی محل نیز مراقبت های لازم را در طول برگزاری مراسم مذکور به عمل آوردند.
گوینده ـ جهانگیری گیرنده ـ نیکنام محترما به استحضار می رساند 9 /5 /37
هنوز هیچ دیدگاهی ثبت نشده