پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ اولین مراسم گرامی‌داشت روز جهانی کارگر در ایران به یک قرن قبل در تاریخ ۱۱ اردیبهشت ۱۳۰۱ بازمی‌گردد. در این روز تجمعی توسط کارگران چاپخانه‌ها در مسجد سپهسالار تهران برگزار و بر ضرورت اتحاد کارگران و اجرای قانون اساسی تأکید شد. اما این تجمع مسالمت‌آمیز پایان نیافت و عده‌ای از مخالفان با کارگران شرکت‌کننده در این مراسم درگیر شدند. یک سال بعد، محدودیت‌هایی برای مراسم روز جهانی کارگر توسط دولت وقت اعلام شد. با این حال مطبوعات آن دوره خبر از اعتصاب گروهی از کارگران در شهر تهران دادند.
با به قدرت رسیدن رضاشاه در سال ۱۳۰۴، دولت برگزاری هرگونه تجمعات کارگری ازجمله روز کارگر را ممنوع اعلام کرد. با این حال تا زمان تصویب قانون «منع فعالیت‌های اشتراکی» در ۲۲ خرداد ۱۳۱۰، اجتماعات و تظاهرات‌های کارگری به صورت جسته و گریخته در مناطق مختلف کشور بالخص در نواحی نفت‌خیز جنوب و توسط کارگران ایرانی شرکت نفت صورت می‌گرفت. اما با تصویب این قانون، فعالان کارگری مستقل همراه با احزاب و گروه‌های چپ بازداشت و روانه زندان شدند.
با ایجاد فضای باز سیاسی ناشی از فروپاشی دیکتاتوری رضاشاهی در شهریور ۱۳۲۰، شرایط برای برگزاری روز جهانی کارگر و تشکیل اتحادیه‌ها و سندیکاهای کارگری فراهم شد. هرچند گروه‌های چپ و حزب توده نقش فعالی در سازماندهی این تشکل‌ها داشتند. به همین دلیل علیرغم فضای باز سیاسی، برگزاری اجتماعات کارگری و بهخصوص روز جهانی کارگر همواره با محدودیت و بروز درگیری بین کارگران و نیروهای پلیس همراه بود. در این بین هرساله تعداد زیادی کارگر بازدداشت و زندانی می‌شدند. با نخست‌وزیری دکتر محمد مصدق (۳۲-۱۳۳۰)، دولت وی برگزاری روز جهانی کارگر را آزاد اعلام کرد. اما پس کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، برگزاری هرگونه تظاهرات و تجمع در روز جهانی کارگر ممنوع اعلام شد.
دو سال بعد و در اسفندماه ۱۳۳۴، جراید خبر نام‌گذاری روز ۲۴ اسفند به «روز کارگر» را منتشر ساختند: «به فرمان ملوکانه مقرر شده که روز ۲۴ اسفند هر سال به نام روز کارگر اختصاص یابد.» (۱) در توضیح این خبر که هیچ مناسبتی بین روز اختصاص داده شده با روز کارگر نداشت آمده بود: «از این پس روز ۲۴ اسفند به نام روز کارگر برای تمام کارگران تعطیل خواهد بود. نخستین مراسم روز مزبور دیروز در کلیه مراکز کارگری کشور برگزار گردید.» (۲) محمدرضا پهلوی به همراه ملکه‌اش ثریا در روز پنجشنبه ۲۴ اسفند ۱۳۳۴ با حضور در مراسم جشنی، این روز را «روز تعطیل عمومی کارگران» اعلام کرد. خبر نام‌گذاری روز کارگر، چون با تعطیلی جمعه ۲۵ اسفند ۱۳۳۴ همزمان بود، در روز شنبه ۲۶ اسفند ۱۳۳۴ منتشر شد: «دیروز [پنجشنبه ۲۴ اسفند ۱۳۳۴] به مناسبت روز کارگر که مصادف با میلاد شاهنشاه فقید [رضاشاه پهلوی] بود در سراسر کشور در کلیه مراکز کارگری مجالس جشن با حضور استانداران و فرمانداران و فرماندهان لشکر و رؤسای ادارات دولتی و جمعیت زیادی از اهالی برگزار گردید. در عموم مراکز کارگری که این جشن برپا گردیده است غرفه‌هایی از طرف مؤسسات صنعتی و کشاورزی به منظور نشان دادن محصولات داخلی برپا شده بود که فوق‌العاده جالب بود. طبق برنامه‌ای که قبلا تنظیم شده بود به همین مناسبت دیروز در امجدیه مراسم باشکوهی در پیشگاه ملوکانه برگزار شد.» (۳)
در بعدازظهر روز ۲۴ اسفند ۱۳۳۴ محمدرضا پهلوی به همراه ثریا و همراهان در ورزشگاه امجدیه حضور یافت. آنها از غرفه‌هایی که در ورزشگاه امجدیه (شهید شیرودی) به مناسبت روز کارگر تدارک دیده شده بود، بازدید کردند. در پایان سیدمحسن نصر، وزیر کار (۳۶-۱۳۳۴) در دولت حسین علاء، توضیحاتی درباره اقدامات انجام‌شده در حوزه مسئولیتی خود داد. سپس تصمیم گرفته شد از این تاریخ به کارفرمایان، کارگران و به طور کلی اشخاصی که در امور اجتماعی خدمات شایانی انجام می‌دهند، مدالی با درجه و طبقه‌بندی مشخص به نام نشان «کار» داده شود. قرار شد این مدال هرساله در روز کارگر (۲۴ اسفند) توسط مقام سلطنت به اشخاص برگزیده اهدا شود. در پایان این مراسم محمدرضا شاه استدعای جمعیت حاضر در ورزشگاه امجدیه، مبنی بر پذیرش روز ۲۴ اسفند به عنوان روز کارگر را قبول کرد. (۴)
مراسم روز کارگر در دوره پهلوی دوم تا اوایل دهه ۱۳۵۰ به جای روز اول ماه مه که برابر با ۱۱ اردیبهشت است، همواره در روز ۲۴ اسفند که مصادف با تولد رضاشاه بود، برگزار می‌شد. این روز که در واقع هیچ‌گونه سنخیتی با روز کارگر نداشت درواقع تلاشی با اهداف زیر بود:
– سرپوش گذاشتن بر اقدامات سرکوب‌گرانه رضاشاه در حوزه‌های مختلف کارگری،
– بااهمیت جلوه دادن رضاشاه و اقدامات او،
– کسب مشروعیت از دست رفته حاکمیت پس از کودتای ۲۸ مرداد بالاخص در بین طبقات فرودست و محروم جامعه ازجمله طبقه کارگر
– مخالفت و مقابله با هرگونه اندیشه‌ای که نمادی از جریان‌های چپ را در خود داشته باشد، ازجمله روز اول ماه مه (روز جهانی کارگر)
اما با اوج‌گیرى نهضت اسلامی در سال ۱۳۴۲، شکل‌گیری جنبش‌های کارگری و دانشجویی در داخل و خارج کشور و افشاى ماهیت سرکوبگر و فاسد حکومت پهلوی در افکار بین‌المللى، شاه ناچار به عقب‌نشینى شد و به دنبال آن روز اول ماه مه، بار دیگر به عنوان روز کارگر، تعطیل کارگرى اعلام شد. در روز ۲۵ بهمن ۱۳۴۹ این خبر در صفحات مطبوعات درج شد:
«به فرمان شاهنشاه، از این پس روز اول مه هر سال برابر با ۱۱ اردیبهشت، به نام روز کارگر جشن گرفته خواهد شد.» (۵)
در حالی که تغییر روز کارگر از ۲۵ اسفند به ۱۱ اردیبهشت به دلیل شرکت کارگران ایرانی در جشن و شادی روز جهانی کارگر و اعلام همبستگی با همه کارگران دنیا اعلام شد. این خبر را عبدالمجید مجیدی، وزیر کار وقت (۵۱-۱۳۴۷) در کنفرانس خبری روز ۲۴ اسفند ۱۳۴۹ که به همراه فرهاد نیکخواه معاون وزارت اطلاعات و جهانگردی در سالن اجتماعات وزارتخانه مزبور حضور داشت، به اطلاع خبرنگاران رساند.
به همین مناسبت از سال ۱۳۵۰ به بعد و همراه با جهان، روز اول ماه مه (۱۱ اردیبهشت) هر سال در ایران نیز روز کارگر نامیده شد. برای توجیه این تغییر نیز در مطبوعات آورده شد که این اقدام برای این است که جشن کارگران ایران با جشن کارگری سراسر جهان هماهنگی داشته باشد. بدین ترتیب روز شنبه ۱۱ اردیبهشت ۱۳۵۰ همزمان با سراسر دنیا، در ایران نیز «روز جهانی کارگر» اعلام و تعطیل شد. برنامه‌های حکومتی برای اولین مراسم روز کارگر واقعی از طرف سازمان کارگران ایران تدارک دیده شد. ازجمله این برنامه‌ها پخش فیلم‌های پیشرفت‌های ایران در دوران انقلاب شاه و مردم (انقلاب سفید) با قیمت نیم‌بها در سینماهای پایتخت و برگزاری جشنی بزرگ با دعوت از هنرمندان و حضور چهار هزار کارگر در استادیوم بزرگ کارگران جنوب تهران (مجموعه ورزشی کارگران شهید معتمدی) (پارک مختارالسلطنه) بود. هرچند از سال ۱۳۵۰ مراسم روز کارگر در تاریخ و مناسبت واقعی خود برگزار شد اما در این دوره نیز همانند دوره قبل، این مراسم از طرف اتحادیه‌ها و سندیکاهاى فرمایشى و براى ستایش از خدمات شاه به کارگران برپا مى‌شد، که چندان مورد پذیرش توده‌های مردم نبود.
منابع
۱- روزنامه کیهان، ۲۶ اسفند ۱۳۳۴، صفحه ۱
۲- همان
۳- روزنامه اطلاعات، ۲۶ اسفند ۱۳۳۴، صفحات ۱ و ۲۰
۴- همان و هفته نامه کار، ۲۷ اسفند ۱۳۳۴، صفحه ۴
۵- روزنامه آیندگان، ۲۵ بهمن ۱۳۴۹، صفحه ۱
۶- روزنامه اطلاعات، ۸ اردیبهشت ۱۳۵۰، صفحه ۴
هنوز هیچ دیدگاهی ثبت نشده