به گزارش روابط عمومی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ یکی از مهم‌ترین و کارآمدترین تاکتیک‌های مبارزاتی که انقلابیون ایران در سال ۱۳۵۷ به کار گرفتند، برگزاری مراسم چهلم برای شهدای اعتراضات قبلی بود. این روش، که از سنت‌های مذهبی شیعه الهام گرفته شده بود، باعث ایجاد یک چرخه مداوم از اعتراضات شد و حکومت پهلوی را در موقعیت دشواری قرار داد. با هر سرکوب، موج جدیدی از نارضایتی ایجاد می‌شد که در چهلمین روز کشته‌شدگان، به شکل اعتراضاتی تازه بروز می‌کرد. این روند به‌تدریج به یکی از عوامل اصلی گسترش و استمرار انقلاب تبدیل شد.
ریشه این تاکتیک در سنت‌های عزاداری شیعه قرار داشت. در فرهنگ شیعی، چهلمین روز درگذشت یک فرد، زمانی مهم برای یادبود و برگزاری مراسم عزاداری است. انقلابیون از این سنت به‌عنوان ابزاری برای بسیج مردمی و ادامه مبارزه استفاده کردند. نخستین نمونه برجسته این تاکتیک را می‌توان در اعتراضات پس از درگذشت آیتالله مصطفی خمینی در آبان ۱۳۵۶ مشاهده کرد. هرچند این رویداد مستقیماً یک حرکت اعتراضی سازمان‌یافته نبود، اما در ماه‌های بعد، شکل سیستماتیکی به خود گرفت.
نقطه آغاز اعتراضات زنجیره‌ای را می‌توان در قیام ۱۹ دی ۱۳۵۶ مردم قم دید که در واکنش به انتشار مقاله‌ای توهین‌آمیز علیه امام خمینی در روزنامه اطلاعات رخ داد. این اعتراضات با سرکوب شدید مواجه شد و چندین نفر کشته شدند. چهلم این شهدا در ۲۹ بهمن در تبریز برگزار شد که خود به یک قیام بزرگ تبدیل شد و نیروهای امنیتی باز هم به سرکوب و کشتار مردم دست زدند. در ادامه، چهلم شهدای تبریز در ۱۰ فروردین ۱۳۵۷ در یزد برگزار شد و باز هم نیروهای امنیتی با خشونت واکنش نشان دادند. به این ترتیب، هر بار که حکومت برای خاموش کردن اعتراضات دست به خشونت می‌زد، بذر ناآرامی‌های بعدی را می‌کاشت.
این تاکتیک موجب شد که انقلاب در نقاط مختلف کشور به‌طور زنجیره‌ای گسترش یابد. هر اعتراض، سرکوب و شهادت تعدادی از مردم را در پی داشت و چهلم آن شهدا به جرقه‌ای برای اعتراضات بعدی تبدیل می‌شد. چنین الگویی رژیم پهلوی را در شرایط دشواری قرار داد، زیرا نمی‌توانست از برگزاری مراسمی که به لحاظ فرهنگی و مذهبی ریشه‌دار بود، جلوگیری کند، اما در عین حال، این مراسم‌ها به بستری برای تشدید اعتراضات و سازماندهی نیروهای مخالف تبدیل شده بودند.
نهایتاً، این روش مبارزاتی موجب شد که اعتراضات از حالت مقطعی خارج شده و به‌صورت یک جریان مستمر درآید. تا پیش از آن، اعتراضات معمولاً به‌صورت پراکنده و محدود به یک منطقه خاص بودند، اما با این تاکتیک، هر شهر با گذشت چهل روز از اعتراضات قبلی، به صحنه‌ای جدید از مبارزه تبدیل می‌شد. این روند ادامه یافت تا در نهایت، نارضایتی عمومی به نقطه جوش رسید و در بهمن ۱۳۵۷ به سقوط حکومت پهلوی انجامید.
این تاکتیک نمونه‌ای از بهره‌گیری هوشمندانه از سنت‌های فرهنگی و مذهبی برای اهداف انقلابی بود. انقلابیون توانستند با استفاده از یک سنت دیرینه، رژیم را در تنگنا قرار دهند و مردم را به شکلی مستمر به میدان مبارزه بکشانند. در نهایت، این روش نه‌تنها به تقویت انسجام انقلابیون کمک کرد، بلکه نقش مهمی در سرعت‌بخشیدن به روند سقوط حکومت ایفا نمود. در ادامه سندی از برگزاری مراسم چهلم برای مردم تبریز آمده است:
متن سند:
از : ن ه ۱۳ ه به : ۱۳/ ه ۳۱۲ شماره : ۱۳۷۶/ ه عده ای از افراد متعصب مذهبی و افراطی در نظر دارند که برای کشته شدگان تبریز شب چهل برگزار نمایند.
نظریه شنبه : شنبه نظری ندارد.
نظریه یکشنبه : ۱_ شایعات و اظهار نظر به وسیله اشخاص غیر مسئول زیاد است تاکنون گزارشی مبنی براینکه عده ای بخواهند اقدامات خشن نظیر واقعه تبریز را بنمایند به این سازمان واصل نگردیده و احتمال آن نمی رود.
۲_ اگر در شهر نهاوند شیخ علی حیدری تحت تأثیر احساسات مردم عامی را تحریک نماید احتمال حوادثی خواهد بود.
۳_ اصلح است شهربانی همدان به شهربانی نهاوند دستور دهد که حتی المقدور در ایامی که احتمال شورش به وسیله عده ای ماجراجو می رود از صدور اجازه جهت سخنران دعوت شده از طرف مسجد جوانان خودداری و شخص دعوت شده را بدون تظاهر از نهاوند خارج نماید ۴_ یکبرگ فتوکپی گزارش گزارش شهربانی نهاوند به پیوست می باشد.
دادوند نظریه یکشنبه : ن ه اعلام گردید تا ضمن تماس…
مراجع انتظامی محل پیش گیری و مراقبتهای لازم را در این زمینه معمول و نتیجه را اعلام دارند.
گزارش وقایع روزانه مورخ ۳۶/۱۲/۲۷ درج گردد.
هنوز هیچ دیدگاهی ثبت نشده