به گزارش روابط عمومی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ در طول تاریخ اسلام، روحانیت همواره نقشی کلیدی در هدایت مردم، دفاع از ارزش‌های دینی، و مقابله با ظلم و استبداد ایفا کرده است. انقلاب اسلامی ایران، به رهبری امام خمینی (ره)، نقطه اوج این نقش تاریخی بود که روحانیت توانست با اتکا به آموزه‌های اسلامی، نظامی استبدادی را سرنگون کرده و الگویی جدید از حکومت دینی مبتنی بر مردم‌سالاری اسلامی ارائه دهد. اما با گذشت زمان، برخی چالش‌ها و تهدیدات متوجه این قشر شد که می‌توانست مسیر انقلاب را تغییر داده و موجب انحراف آن شود.
منشور روحانیت که در اسفند ۱۳۶۷ و در واپسین سال‌های حیات امام خمینی (ره) صادر شد، پاسخی به این چالش‌ها و تبیین‌کننده رسالت روحانیت در دوره پس از تثبیت نظام اسلامی است. این سند تاریخی، هم جایگاه روحانیت در انقلاب اسلامی را روشن می‌کند و هم آفات و انحرافاتی که می‌تواند گریبان‌گیر این قشر شود را برمی‌شمارد.
در این مقاله، ضمن بررسی محورهای کلیدی منشور روحانیت، به تحلیل نقش روحانیت در تحولات سیاسی و اجتماعی پرداخته و نسبت آن با آینده انقلاب اسلامی را بررسی خواهیم کرد.
۱. جایگاه تاریخی روحانیت و نقش آن در انقلاب اسلامی
امام خمینی (ره) در منشور روحانیت، جایگاه این نهاد را در تاریخ اسلام و ایران به عنوان یکی از عوامل اصلی هدایت مردم و ایستادگی در برابر ستمگران معرفی می‌کنند. ایشان تصریح می‌کنند که حضور روحانیت در صحنه، ضامن بقای دین و انقلاب است. ایشان در بخشی از منشور می‌فرمایند:
«در طول تاریخ، آن‌جا که سخن از عدالت‌خواهی، مبارزه با ظلم، و دفاع از حقوق مستضعفان بوده است، روحانیت شیعه در خط مقدم قرار داشته و هیچ‌گاه از این مسئولیت شانه خالی نکرده است.»
تحلیل این سخن نشان می‌دهد که امام خمینی (ره) روحانیت را نه فقط یک نهاد تبلیغی و آموزشی، بلکه نیرویی اجتماعی و سیاسی برای تغییر وضع موجود به نفع محرومان و مستضعفان می‌دانند. در انقلاب اسلامی ایران نیز روحانیت توانست با بسیج توده‌های مردم، رژیمی مستبد را سرنگون کرده و حکومتی بر مبنای اسلام و عدالت اجتماعی بنا نهد.
۲. خطر تحریف دین و نفوذ جریان‌های انحرافی
یکی از نکات کلیدی در منشور روحانیت، هشدار نسبت به تحریف دین و ورود جریان‌های منحرف به حوزه‌های علمیه و بدنه روحانیت است. امام خمینی در این خصوص تأکید دارند که:
«امروز عده‌ای با ژست تقدس‌مآبی، چنان از خطر ورود روحانیت در سیاست سخن می‌گویند که گویی روحانیت باید تنها در مسائل عبادی و فردی محصور شود و نسبت به سرنوشت مسلمانان بی‌تفاوت باشد.»
این هشدار اشاره به جریانی دارد که می‌کوشد روحانیت را از عرصه سیاست و مدیریت اجتماعی کنار بزند و آن را به یک نهاد منفعل تبدیل کند. چنین جریانی، معمولاً با شعارهایی مانند «جدایی دین از سیاست» یا «بازگشت حوزه‌های علمیه به نقش سنتی خود» به دنبال خنثی کردن نقش روحانیت در هدایت جامعه اسلامی است.
امام خمینی (ره) این تفکر را خطرناک‌تر از دشمنان خارجی می‌دانند؛ چراکه تحریف دین از درون، می‌تواند به انحراف کل جامعه اسلامی منجر شود. بر همین اساس، هوشیاری حوزه‌های علمیه در برابر این جریانات، یک ضرورت تاریخی است.
۳. مبارزه با تحجر و مقدس‌مآبی دروغین
یکی دیگر از آفات مورد اشاره در منشور، پدیده تحجرگرایی و تقدس‌مآبی انحرافی در میان برخی روحانیون است. امام خمینی (ره) هشدار می‌دهند که برخی افراد، با نگاه بسته و متحجرانه به دین، مسیر رشد و پویایی اسلام را مسدود می‌کنند. ایشان در بخشی از منشور می‌فرمایند:
«آن روزی که روحانیت ما در رفاه و تجمل فرو رود، آن روز است که باید برای اسلام گریست».
این سخن، ناظر بر دو چالش مهم است:
۱. رفاه‌زدگی و اشرافی‌گری برخی روحانیون که می‌تواند فاصله آنان با مردم را افزایش دهد و جایگاه اجتماعی‌شان را تضعیف کند.
۲. اندیشه‌های متحجرانه‌ای که مانع تحول و پویایی دین در مواجهه با نیازهای جدید جامعه می‌شوند.
امام خمینی (ره) به صراحت اعلام می‌کنند که اسلام، دینی پویا و زنده است و حوزه‌های علمیه باید همواره در مسیر تحول و پاسخ‌گویی به نیازهای جدید حرکت کنند.
۴. جنگ فقر و غنا؛ مبارزه‌ای بی‌پایان
یکی از محورهای مهم منشور روحانیت، مبارزه همیشگی با استثمارگران و حمایت از محرومان است. امام خمینی (ره) تأکید دارند که:
«ما طرفداران پابرهنگانیم و دشمنان غارتگران بینالمللی.»
این دیدگاه، روحانیت را موظف می‌کند که همواره در کنار مستضعفان بماند و در برابر سرمایه‌داران فاسد و وابسته به غرب بایستد.
درواقع، امام خمینی (ره) روحانیت را پرچم‌دار عدالت اجتماعی می‌دانند و هرگونه سازش با ثروتمندان زالو‌صفت را خیانت به آرمان‌های انقلاب تلقی می‌کنند.
۵. رسالت روحانیت در آینده انقلاب اسلامی
امام خمینی (ره) در بخش‌های پایانی منشور، وظایف روحانیت در آینده انقلاب اسلامی را تبیین می‌کنند. ایشان هشدار می‌دهند که پس از تثبیت نظام، ممکن است برخی روحانیون دچار دنیاطلبی و انزوا شوند؛ بنابراین مسئولیت‌های روحانیت در دوران پس از پیروزی انقلاب به این شرح است:
۱. حفظ و تقویت مبانی فکری و اعتقادی انقلاب اسلامی.
۲. دفاع از محرومان و مستضعفان و مقابله با اشرافی‌گری.
۳. حضور فعال در سیاست و جلوگیری از نفوذ جریانات منحرف.
۴. پاسداری از استقلال حوزه‌های علمیه و جلوگیری از وابستگی آنان به قدرت‌های خارجی.
امام خمینی (ره) می‌فرمایند:
«اسلام بدون روحانیت، اسلام آمریکایی است.»
این جمله، نشان می‌دهد که حذف روحانیت از صحنه، به معنی تضعیف اسلام ناب و جایگزینی آن با نسخه‌های تحریف‌شده است.
منبع: صحیفه امام، ج ۲۱، ص: ۲۷۳-۲۹۳
هنوز هیچ دیدگاهی ثبت نشده