پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ تظاهرات عاشورا و تاسوعا در سال 1357 یکی از نقاط عطف انقلاب اسلامی ایران بود. در این روزها، مردم ایران به‌ویژه در شهرهای اصفهان و نجف‌آباد، با حضور گسترده خود در خیابان‌ها و سر دادن شعارهای ضد شاه، اعتراضات خود را به اوج رساندند. این تحولات، باعث شد که رژیم شاه نتواند همچنان در برابر مردم ایستادگی کند و پایه‌های سلطنت او به شدت لرزید. در نهایت، سرکوب‌های خونین و اقدامات نظامی نیز نتواستند جلوی انقلاب را بگیرند و در کمتر از چند ماه بعد، رژیم پهلوی سقوط کرد و انقلاب اسلامی ایران پیروز شد.
در آذرماه سال 1357، ایران در شرایط بحرانی سیاسی و اجتماعی قرار داشت. در این ماه، اعتراضات گسترده‌ای علیه رژیم پهلوی در نقاط مختلف کشور شکل گرفت و مهم‌ترین این اعتراضات به ایام محرم 1357 و به‌ویژه روزهای تاسوعا و عاشورا در شهرهایی چون اصفهان و نجف‌آباد باز می‌گردد. این تظاهرات به‌ویژه در روزهای 19 و 20 آذرماه به اوج خود رسید و در تاریخ انقلاب اسلامی ایران به‌عنوان یکی از نقاط عطف مهم شناخته می‌شود. این تحولات، باعث شد که سرنگونی رژیم شاه به شکلی غیرقابل بازگشت نزدیک‌تر از همیشه گردد. دهه 1350، دهه‌ای پر از بحران برای رژیم پهلوی بود. از یک‌سو، فساد اقتصادی و سیاسی در دستگاه حاکمه به شدت گسترش یافته بود و از سوی دیگر، سرکوب‌های شدید مخالفان سیاسی و اجتماعی، در کنار سیاست‌های غلط اقتصادی و فرهنگی، باعث افزایش نارضایتی در میان اقشار مختلف مردم شد. در سال‌های آخر رژیم پهلوی، ایران به‌ویژه از بعد اقتصادی به‌طور فزاینده‌ای با مشکلات جدی مواجه شد. در کنار مشکلات اقتصادی، فشار بر مخالفان سیاسی و فعالان مذهبی نیز به‌شدت افزایش یافته بود. در این شرایط، انقلاب اسلامی ایران با رهبری امام خمینی، از سال 1342 به بعد، هر روز گسترده‌تر می‌شد. تظاهرات‌های 1978، به‌ویژه تظاهرات خونین 17 شهریور 1357 (جمعه سیاه)، باعث شد که رژیم شاه نتواند همچنان به سرکوب‌ها ادامه دهد. با این حال، اعتراضات مردم همچنان ادامه داشت و رژیم، علی‌رغم استفاده از سرکوب نظامی، نتواستند اعتراضات را مهار کنند. در آذرماه 1357، ماه محرم فرا رسید و این فرصت به‌ویژه برای نیروهای انقلابی تبدیل به فرصتی برای گسترش اعتراضات و اعتراض‌های عمومی علیه رژیم پهلوی شد.
محرم 1357؛آغاز جنبش عمومی ضد رژیم شاه
ماه محرم در فرهنگ شیعی ایران همواره از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. محرم یادآور قیام عاشورا است که در آن امام حسین (ع) و یارانش در برابر ظلم و فساد یزید ایستادگی کردند و جان خود را فدای اصول عدالت و آزادی کردند. این ایام، همواره برای مردم ایران فرصتی برای بروز اعتراضات علیه حکومت‌های ظالم بوده است. در سال 1357، در شرایطی که رژیم شاه تحت فشار شدید قرار داشت، امام خمینی و دیگر روحانیون مبارز به‌طور خاص بر اهمیت استفاده از این ایام برای اعتراض علیه رژیم تأکید کردند. امام خمینی در پیام‌های خود از مردم خواست تا در روزهای محرم، به‌ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا، با حضور گسترده در خیابان‌ها و برگزاری تظاهرات، اعتراضات خود را به رژیم شاه اعلام کنند. در این میان، او از مردم خواست که حتی از طریق شیوه‌های مذهبی و فرهنگی چون مراسم‌های عزاداری، پیام انقلاب را به گوش جهانیان برسانند.
شب اول محرم در 11 آذرماه 1357، مردم تهران، اصفهان، مشهد و دیگر شهرهای ایران با شعار «الله‌اکبر» از بام‌های خود به اعتراض پرداختند. در این شب، مردم علاوه بر شعار دادن، خواستار سرنگونی رژیم شاه بودند. در تهران، این اعتراضات به سرعت گسترش پیدا کرد و به‌ویژه در مناطق دینی شهر، فریاد «الله‌اکبر» به‌طور گسترده‌ای شنیده می‌شد. این شعار به‌عنوان نماد مقاومت مردم ایران علیه ظلم و فساد شاه، در روزهای بعد در بسیاری از شهرها و روستاها تکرار شد. اعتراضات شبانه مردم به‌ویژه در تهران و شهرهای بزرگ به شدت تأثیرگذار بود و رژیم پهلوی مجبور شد که دست به سرکوب‌ها و اقدامات نظامی بزند. با این حال، این سرکوب‌ها نتواستند از گسترش جنبش مردمی جلوگیری کنند. روز نوزدهم آذرماه 1357، مصادف با تاسوعا بود. در این روز، در اصفهان، یکی از بزرگ‌ترین تظاهرات انقلاب اسلامی رخ داد. در این تظاهرات، نزدیک به ششصد هزار نفر از مردم اصفهان در خیابان‌ها به اعتراض پرداختند و شعارهایی چون «مرگ بر شاه»، «زندانیان سیاسی آزاد باید گردند»، «امام خمینی، ولی‌فقیه» و «دولت نظامی نمی‌خواهیم» سر دادند.
در این تظاهرات، مردم اصفهان نه‌تنها اعتراضات خود را به‌طور مستقیم علیه رژیم شاه اعلام کردند، بلکه نمادهای سلطنتی و دیکتاتوری مانند مجسمه‌های شاه را پایین کشیدند. در حالی که نیروهای نظامی رژیم در تلاش بودند که این تظاهرات را سرکوب کنند، مردم اصفهان با مقاومت خود نشان دادند که دیگر تاب سرکوب رژیم پهلوی را ندارند. این تظاهرات به‌ویژه با حضور علمای بزرگ دینی مانند آیتالله خادمی همراه بود که مراسم نماز جماعت را در مصلی اصفهان برگزار کردند. این تظاهرات تنها محدود به اصفهان نبود. در دیگر شهرهای کشور مانند مشهد، یزد، همدان و اراک نیز اعتراضات به‌ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا به اوج خود رسید.
روز بیستم آذرماه، مصادف با عاشورا بود. این روز به‌ویژه در تاریخ انقلاب اسلامی ایران اهمیت زیادی دارد زیرا مردم ایران با حضور میلیونی خود در خیابان‌ها، رژیم پهلوی را به‌طور آشکار به چالش کشیدند. در تهران، اصفهان، تبریز و دیگر شهرهای بزرگ، مردم با برگزاری مراسم عزاداری عاشورا و همراه با تظاهرات ضد رژیم شاه، نشان دادند که دیگر نمی‌خواهند تحت ظلم و فساد سلطنت زندگی کنند. در این روز، بسیاری از مردم با سر دادن شعارهای تند علیه رژیم شاه، عکس‌های امام خمینی را در دست گرفته و به‌طور گسترده‌ای در خیابان‌ها حضور یافتند. در اصفهان، مردم به‌ویژه مجسمه‌های شاه را پایین کشیدند و شعارهایی همچون «شاه خائن»، «شاه باید برود»، «مرگ بر شاه» سر دادند. در این تظاهرات، اعتراضات به یک مبارزه گسترده علیه رژیم پهلوی تبدیل شد. اما رژیم شاه که از گستردگی و شدت اعتراضات نگران بود، دست به سرکوب خونین مردم زد. نیروهای نظامی رژیم به‌شدت معترضان را مورد ضرب و شتم قرار داده و برخی از آنها را به گلوله بستند. در تهران، اصفهان و دیگر شهرهای کشور، این سرکوب‌ها به کشته شدن و زخمی شدن بسیاری از مردم انجامید. در این میان، نیروهای نظامی حتی به بیمارستان‌ها حمله کرده و مجروحان را دستگیر کردند.
پیامدهای سرکوب و گسترش انقلاب با تأکید بر نجف آباد
سرکوب‌های خونین رژیم پهلوی در روز عاشورا، نه تنها نتواست اعتراضات را خاموش کند، بلکه باعث افزایش نفرت عمومی از رژیم شاه شد. این سرکوب‌ها باعث شد که مردم ایران هر چه بیشتر در برابر ظلم و فساد سلطنت بایستند و جبهه واحدی علیه رژیم پهلوی تشکیل دهند. این واقعه به‌ویژه با حمایت‌های بینالمللی از مردم ایران و محکومیت شدید اقدامات رژیم پهلوی همراه بود.
همچنین، این تظاهرات نشان داد که رژیم شاه دیگر توان مقابله با اعتراضات مردمی را ندارد. در پی این تظاهرات، بسیاری از شخصیت‌های سیاسی و مذهبی، نظیر امام خمینی، بار دیگر بر ضرورت سرنگونی رژیم شاه و برقراری جمهوری اسلامی تأکید کردند. این تحولات، به‌ویژه در ماه‌های بعد به گسترش انقلاب اسلامی و سرنگونی رژیم پهلوی کمک کرد.
حجت‌الاسلام دری نجف‌آبادی در کتاب خاطرات خود درباره قتل عام مردم نجف‌آباد و اصفهان توسط رژیم پهلوی در آذرماه 1357 می‌گوید: «عاملین حفظ رژیم که نتوانستند به راهپیمایی عظیم تهران که آنها را غافلگیر کرده بود، خللی وارد سازند، اعمال جنایت بار خود را در حمله وحشیانه خود به مردم بی‌دفاع اصفهان و نجف‌آباد که در راهپیمایی عاشورا شرکت کرده بودند پیاده کردند. در اصفهان از زمین و هوا به‌وسیله هلیکوپتر، صدها نفر از مردم مسلمان را هدف رگبار مسلسل قرار دادند که در نتیجه عده‌ای از مردم را کشته و زخمی نمودند و عده زیادی نیز دستگیر شدند. در واقع، عمال ساواک هرکس را که در این روز مشاهده می‌کردند به گلوله می‌بستند و خانه و مغازه‌های مردم را تخریب و غارت کردند.»
حجت‌الاسلام دری‌نجف‌آبادی که خود یکی از سخنرانان روز عاشورای آن سال در نجف‌آباد بود همچنین می‌گوید: «البته این اعمال خشونت بار در چندین شهر دیگر در همان روز عاشورا به وقوع پیوست؛ ولی سهم نجف‌آباد و اصفهان بیشتر بود. یک هفته موج خشونت، وحشت، ترور، ارعاب، غارتگری، آتش زدن مغازه‌ها، منازل و اموال مردم به طول انجامید و این جنایات که با عناوین شاه دوستی و توسط چماقداران و ماموران سفاک رژیم با حمایت تانک و مسلسل انجام شد، فضای دلخراش و ناامنی را برای مردم ایجاد کرد؛ به گونه‌ای که به صغیر و کبیر و زن و مرد رحم نکردند.»
وی درباره برنامه‌های مبارزاتی در اصفهان می‌گوید: «مسئول این همه وحشت و جنایت فرماندار نظامی اصفهان، تیمسار ناجی، بود که به عنوان اوباش که آنها را سازماندهی کرده بودند، این جو و فضا را به وجود آوردند. در این سال که دامنه فعالیت و مبارزات مردمی علیه حکومت مستبد پهلوی بسیار گسترده شده بود، بنده نیز به نوبه خود در شهرهای مختلف کشور با اجرای برنامه‌های سخنرانی و شرکت در کارهای فرهنگی و تبلیغی و هدایت مبارزات، تا حدودی در این مبارزات سهمی داشتم. در برخی از شهرهای اصفهان از جمله نجف‌آباد، خمینی شهر، یزدان شهر، در ایامی که حکومت نظامی برقرار بود، هر روز در حدود هشت برنامه سخنرانی داشتم. در آن ایام، هر روز یک سرى برنامه‌های تبلیغاتی انجام می‌گرفت. یادم است در مراسمی که در مسجد مدرسه صدر خواجوی اصفهان برگزار شده بود نیز سخنرانی کردم. در این مراسم که بسیار با عظمت بود ده‌ها هزار نفر شرکت کرده، مأمورین زیادی برای کنترل جمعیت به آنجا آمده بودند.
منبع: خاطرات حجت الاسلام و المسلمین دری نجف آبادی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1384.
هنوز هیچ دیدگاهی ثبت نشده