پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ شهید قدوسی، در سال ۱۳۰۶، در نهاوند در یک خانواده‌ی مذهبی، متولد شد و پس از گذراندن دوران ابتدایی و سال اول دبیرستان به تشویق پدرش، درحالی که ۱۱ سال داشت، برای تحصیل علوم دینی به حوزه‌ی علمیهی قم عزیمت کرد. او در تشریح این سال‌ها می‌گوید:
«بعد از آمدن به قم مشقات زیادى را تحمّل کردم، در حالى که در سن کم در غربت بسیار به من سخت مى‌گذشت به علّت نبودن جا در حجره‌اى کوچک همراه با چندین نفر دیگر زندگى مى‌کردم و مدتى در یک اتاق کوچک که مقدارى از آن فرش شده بود و مقدارى از آن جایى بود که آب شست‌وشوى ظرف و وضو در آن مى‌ریختند [زندگى مى‌کردم] و من ـ چون از همه‌ى افرادى که در آن اتاق بودند، کوچک‌تر و تازه‌کارتر بودم ـ در پایین اتاق مى‌خوابیدم و همیشه لحاف و تشکم داخل آب مى‌رفت و خیس مى‌شد. با همه‌ى این‌ها با رنج و مشقت، تمام درس‌ها را ادامه مى‌دادم و از خواب و غذاى خود مى‌زدم تا بتوانم بیشتر درس بخوانم. بسیارى از شب‌ها آن قدر مطالعه مى‌کردم که دیگر توان آماده‌کردن غذا را نداشتم و همان‌گونه مى‌خوابیدم. جز دوران کمى در سال، تمام آن را به درس و مباحثه مى‌گذراندم و حتّى در ایام ماه محرم ـ غیر از روزهاى تاسوعا و عاشورا ـ تمام وقت خود را صرف درس مى‌کردم. بعدها که یک مقدار گذشت، تابستان‌ها با مشقّت و رنج بسیار براى زیارت به مشهد مشرف مى‌شدم و البته سختى‌هاى بسیار مى‌کشیدم و یک بار دو الى سه ماه در آن جا بودم، تنها وسیله‌اى که داشتم یک جاجیم بود که شب‌ها در حرم روى آن مى‌خوابیدم و غذایم نان خالى و هلوى مشهدى بود. طورى که بعد از مدتى یکى از دوستانم مرا دید و گفت اگر وضعت همین‌طور ادامه پیدا کند، دیگر به قم برنخواهى گشت.»
شهید قدوسی در سال‌های ابتدایی تحصیل خود در قم از دروس آیتالله بروجردی و آیتالله صدوقی استفاده کردند و در ادامه بیشتر با مرحوم امام و علامه طباطبایی مأنوس بودند و جزء حلقه‌ی شارگردان اصولی و فقهی امام خمینی و فلسفی، عرفانی و اخلاقی علامه طباطبایی به شمار می‌آمدند. شهید قدوسی در این سال‌ها با بزرگانی چون شهید مطهری، امام موسی صدر و شهید بهشتی هم‌درس و بحث بودند که تقریرات اصول و فقه ایشان از درس‌های امام خمینی از آن سال‌ها به یادگار مانده است.
او در سال‌های پیش از تحقق انقلاب و شکل‌گیری نظام جمهوری اسلامی مدیریت مدرسهی حقانی را عهده‌دار بودند. مدرسهی پیشرو و تحول‌خواهی که در سال‌های ابتدایی شکل‌گیری نظام اسلامی بخش قابل توجهی از بدنه‌ی حکمرانان را تغذیه کرد.
از همین رو، تلاش داریم در این یادداشت نگاه کوتاهی به مدرسهی حقانی و جایگاه شهید قدوسی در این مدرسه به عنوان یکی از مدارس پیشتاز آن زمان حوزه‌ی علمیه در جهت اصلاح نظام آموزشی داشته باشیم.
نمایی کلی از حوزه‌ی علمیه در سال‌های پیش از دهه‌ی ۱۳۳۰
ورود تجدد به ایران سرآغاز تحولات بزرگی در سطوح مختلف جامعه‌ی ایران بود و بالطبع نظام آموزشی نیز از این قاعده مستثنی نبود. نتیجه‌ی این تحولات شکل‌گیری دو نظام دانایی مدرن و سنتی -دینی در ایران بود که پس از سال‌ها تضارب سه دسته‌ی کلی را در میان اهل علم پدید آورد. دسته‌ی نخست دانشگاهیانی بودند که اساساً دانش‌های قدیمی را منسوخ و مطرود می‌دانستند که در مقابل دسته‌ی دوم قرار داشتند. این‌ها روحانیونی بودند که دانش‌های نوین را ضد دینی و کفرآلود تلقی می‌کردند. در میانه‌ی این طیف جمعی از دانشگاهیان و روحانیون قرار داشتند که به تعامل این دو نظام دانایی و هم‌افزایی آنها باور داشتند که البته خود جریان‌های مختلفی را شامل می‌شد. در بخش عمده‌ی جریان حوزوی این نوع نگاه در شاگردان امام خمینی و علامه طباطبایی نمود پیدا می‌کرد. افرادی که با وجود باور عمیق به علوم اسلامی، اندیشه‌های تحول‌خواهانه‌ای را برای روزآمد‌شدن حوزه‌ی علمیه متناسب با شرایط و جامعه‌ی جدید ضروری می‌دانستند. حوزه‌ی علمیه در آن روزگار علاوه بر عدم تناسب با محیط جدید از مشکلاتی چون نبود ضابطه در انتخاب استاد و درس، برنامه‌ی آموزشی منسجم، نظام پذیرش مشخص و… رنج می‌برد که البته در نظر طیف اصلی روحانیت همین بی‌نظمی از مزایای این نظام دانایی به شمار می‌رفت. شهید بهشتی شخصیت ممتاز تحول‌خواه این عصر از حوزه‌ی علمیه است که در زمان آیتالله بروجردی تلاش‌هایی را برای ایجاد ساختارهای نوین انجام داد که البته با عدم پیگیری آیتالله بروجردی کار به جایی نبرد.
تأسیس حوزه‌ی حقانی و مدیریت تحول‌خواهان
در همان سال‌ها، حاج علی حقانی از تجار و کسبه‌ی بازار که سال‌ها دغدغه‌ی ساخت حوزه‌ی علمیه را داشت، در نهایت در سال ۱۳۳۷، ساخت حوزه‌ی علمیهی منتظریه را در نزدیکی پل آهنچی قم آغاز کرد. این مدرسه ۴ عضو هیئت امنا داشت که عبارت بودند از : آقایان حسین حقانی، بهشتی، مشکینی و مهدی حائری.
مدرسهی منتظریه ( حقانی) در سال‌های نخست تحولات مدیریتی متعددی را تجربه کرد و ابتدا آقای مجتهد شبستری و بعد آقای شیخ‌زاد و در نهایت حجت الاسلام جنتی مدیریت مدرسه را بر عهده گرفتند. اما روند فعالیت‌ها در این سال‌ها مطلوب هیئت امنا نبود تا اینکه در نهایت در یکی از جلسات هیئت امنا شهید بهشتی مسئله‌ی مدیریت آیت الله قدوسی را مطرح می‌کنند و با این استدلال که پیشبرد برنامه‌ها در مدرسه نیازمند قاطعیت و نظم است نظر سایر اعضا را با مدیریت آیت الله قدوسی جلب می‌کند.
با اضافه‌شدن آیت الله قدوسی به مجموعه‌ی مدرسهی حقانی چرخه‌ی نظریه تا عمل تربیت طلاب با ترکیب شهید بهشتی و شهید قدوسی شکل می‌گیرد. مرحوم حسینیان در این‌باره می‌گوید:
«آیت الله شهید بهشتی یک مدیریت عالی داشتند و استراتژی و اهداف و راهبردهای مدرسهی حقانی را مشخص می‌کردند و کار آیت الله قدوسی بیشتر مدیریت اجرایی و تربیت طلبه بود. یعنی به زبان امروز، آقای بهشتی نرم‌افزار مدرسه را فراهم می‌کرد و آقای قدوسی وظیفه‌ی سخت‌افزاری را داشت. به همین جهت، تأثیر‌گذاری آیت الله شهید بهشتی و آیت الله قدوسی را نباید جدای از یکدیگر طرح کرد؛ بلکه دو نیروی توأمان بوند که هر کدام به دیگری نیازمند بودند و شرط لازم و کافی وجود هر دو بود.”
نقش شهید قدوسی در ارتقای مدرسهی حقانی
شهید بهشتی در آن سال‌ها یک نظام آموزشی چهار مرحله‌ای را برای مدرسهی حقانی تصویر کرده بود که از سه سال مقدماتی، ۵ سال سطح، ۶ سال خارج و دو سال تخصصی شکل می‌گرفت. از همین رو، شهید قدوسی برای تحقق عینی این نظام آموزشی ابتدا یک نظام گزینشی ایجاد کرد که افراد با عبور از آزمون کتبی و تست‌های هوش وارد مرحله‌ی مصاحبه‌ی مکتبی- روان‌شناختی می‌شدند و پس از موفقیت در این دو مرحله، یک بازه‌ی زمانی سه ماه را به عنوان دوران تثبیتی پشت سر می‌گذاشتند تا در نهایت به طور کامل پذیرش می‌شدند. در این مدرسه یک برنامه‌ی آموزشی دقیق وجود داشته که براساس آن در کنار دروس اصلی حوزه‌ی علمیه، دروسی چون تفسیر، تاریخ اسلام، زبان انگلیسی، محاوره‌ی عربی، ریاضیات، جامعه‌شناسى، روان‌شناسى، اقتصاد، فلسفه‌ى غرب، نویسندگى نیز به عنوان واحدهای درسی گذرانده می‌شده است. نظام حضور و غیاب دانشآموزان و اساتید، کلاس‌بندی افراد، برگزاری امتحانات در زمان‌بندی مشخص، اعمال نمره‌ی ۱۴ به عنوان نمره‌ی قبولی از دیگر ابداعات شهید قدوسی بوده است. ایشان در طی سال‌های مدیریت خود در مدرسهی حقانی تلاش بی وقفه‌ای برای دعوت از بهترین اساتید داشتند و به صورت دقیق و موشکافانه، برنامه‌ی مدرسه را پیش می‌بردند. به طوری که طلاب دروس خارج موظف بودند به صورت هفتگی، یادداشت‌های درسی اساتید خود را ارائه بدهند.
هنوز هیچ دیدگاهی ثبت نشده