نقش شیخ عباسعلی اسلامی در مخالفت وعاظ تهران با لایحۀ انجمن­های ایالتی |

پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ در 20 فروردین 1364 شیخ عباسعلی اسلامی، از فعالان سیاسی و فرهنگی دورۀ پهلوی و موسس جامعه تعلیمات اسلامی درگذشت. به این مناسبت نگاهی به زندگی او و نقشش در انتشار اعلامیه وعاظ تهران در اعتراض به لایحۀ انجمن‌­های ایالتی داشته‌ایم.

نگاهی به زندگی شیخ عباسعلی اسلامی

شیخ عباسعلی اسلامی در 1320ق / 1281ش در سبزوار به دنیا آمد. او پس از تحصیل دروس مقدماتی برای تکمیل معلومات خود رهسپار مشهد شد. در آنجا از محضر حاج آقا حسین قمی، حاج میرزا مهدی اصفهانی و حاج میرزا محمد آقازاده و دیگر استادن بهره برد. در ادامه راهی نجف و در آنجا با مدرسه الواعظین هند آشنا شد. مدتی بعد وی راهی هند شد و در آنجا در مدرسه الواعظین، به آموزش تفسیر و حدیث، تاریخ و سیره پیشوایان اسلام پرداخت. اسلامی متاثر از این مدرسه، در 1322ش اسلامی خانۀ کوچک خود در جنوب تهران را به مدرسه تبدیل کرد. همین مدرسه، هستۀ اولیه جامعۀ تعلیمات اسلامی شد[1]؛ تشکیلاتی که در 1331 از سوی وزارت فرهنگ به رسمیت شناخته شد[2] و در اواخر دورۀ پهلوی دارای بیش از 180 باب مدرسه و بیش از پنجاه هزار دانش‌­آموز بود[3]. اسلامی همچنین واعظ معروف تهران و فعال سیاسی بود. او که روابط نزدیکی با آیت‌­الله سید ابوالقاسم کاشانی داشت[4]، از دهه 1320 تا زمان ممنوع‌­المنبر شدن در اواخر دهه 1340 به ایراد سخنرانی­‌هایی در انتقاد از وضع عمومی کشور، بر ضد بهاییان و هواداری از دولت دکتر محمد مصدق پرداخت. اسلامی در 20 فروردین 1364 درگذشت.

نقش شیخ عباسعلی اسلامی در انتشار اعلامیه وعاظ تهران در اعتراض به لایحۀ انجمن­های ایالتی

در پی تصویب لایحۀ انجمنهای ایالتی و ولایتی در هیات دولت در 14 مهر 1341ش، مراجع و روحانیون به مخالفت با آن پرداختند. در همین راستا بنابر یکی از گزارش­های ساواک در روز 28 مهر، چهل نفر از وعاظ معروف تهران در خانۀ شیخ عباسعلی اسلامی جمع شدند. در این جلسه حجت‌­الاسلام محمدتقی فلسفی، متن نامۀ مخالفت روحانیان با تصویب­نامۀ یاد شده را خواند که در آن آمده بود:

«[1-] جناب آقای نخست‌­وزیر نظر به این­که نمایندگان دوره­‌های اول و دوم و سوم مجلس شورای ملی که برگزیدگان حقیقی ایرانیان بوده­‌اند در ضمن تقنین قانون اساسی حق انتخاب کردن و انتخاب شدن را از زنها سلب و به مردها اختصاص داده­‌اند دیگر از برای هیچ دولت جایز نیست توسط تصویب­نامه این حق را به زنها اعطا نماید.

2-در صورتی که احیانا مجلس شورا تشکیل یافته و تصمیم گیرد دو مرتبه به وسیلۀ جعل قانونی نوین نسوان را در انتخابات مجالس ایالتی و ولایتی و مجلس شورای ملی و سنا شریک گرداند دو سه هزار زن اداری بیشتر شرکت نخواهند کرد و در حدود شش میلیون زن مسلمان که طبق قرآن کریم خود را موظف به فرمانبرداری از مردها می­دانند در عین عدم مشارکت در انتخابات تحقیقا مخالفت هم خواهند ورزید و در نتیجه نمایندگان مجلس نیز تصویب چنان قانونی که مخالف افکار عمومی مردان و زنان مسلمان است روا نمی­باشد.

3- به همین ملاحظه ما اهل منبر تهران که ناشرین و ناظرین نوع عقاید و اقطار مسلمانهای این مملکت اسلامی محسوب می­شویم محض حفظ امنیت و آرامش مملکت تکلیف خودمان می­دانیم مسئولین امور را از اجرای این تصویب­نامه بر حذر داشته تقاضای الغاء یا موقوف­‌الاجرا گذاشتن آن را بنمائیم».

فلسفی بعد از خواندن نامه، متذکر شد که آیت‌­الله سید محمد بهبهانی معتقد است:

«خوبست ماده دوم (مخالفت اکثریت زنها را) در نامه حذف کنی زیرا اگر این ماده را به رخ دولت بکشی امکان دارد دولت هم متقابلا به شما جواب دهد که در راه استعلام رای زنهای ایران قبلا رفراندوم می­کنیم تا معلوم شود آیا اکثریت آنها با اصل تساوی حقوق مخالفند یا موافق- و قهرا هرگاه پای رفراندوم به میان بیاید دار و دسته زنان موافق می­روند رای به تساوی می­دهند در حالی که زنان متدینه نمی­روند در پای صندوقها رای مخالف بدهند. و دولت تفوق پیدا کرده زنها را در انتخابات شرکت می­دهد و دیندارها هم ما اهل منبر را که اسباب برقراری رفراندوم شدیم مقصر و مسئول خواهند شناخت».

در این هنگام عده­‌ای از حاضران فریاد زدند که چه ایرادی دارد؟ فلسفی گفت: «درست است تذکرات لازم را می­باید بدهیم منتهی از آنجایی که من نسبت به تهدید دسته­‌بندی بهائی­‌ها اقدام به مبارزه کردم که منتج نتایجی جهت تعطیل لانه فساد آنها هم شده و در عین حال لاطائلاتی به من نسبت دادند دایر بر اینکه پول گرفته بودم که بهایی‌ها را رسمیت بدهم متنبه شدم. این نامه را من نمی­توانم بنویسم».

برغم اعتراضات عده­ای، فلسفی بر موضع خود باقی ماند و گفت من این نامه را به دست شما نمی­دهم که منتشر کنید. در این هنگام عباسعلی اسلامی که میزبان این جلسه بود و از این سخن ناراحت شده بود خطاب به فلسفی گفت: «بر فرض که شما مایل نیستید این نامه‌­ای که منتظر آن مانده بودیم امضا کنید. لیکن آن را بدهید دست ما که انتشارش را لازم می­دانیم امضا و منتشر کنیم.». فلسفی بار دیگر مخالفت کرد و گفت «اگر میل دارید خودتان نظیرش را انتشار بدهید. بفرمایید من نصف صفحه را که حاوی ماده دوم است می­برم و مباقی را به شما می­دهم». او این کار را کرد و از جلسه خارج شد.

حاضران در این جلسه «دربارۀ مبارزۀ آقای فلسفی با بهائی‌ها اظهار می­کردند که چون نامبرده دست تنها آنهم به وسیلۀ فرستنده دولتی اقدام به مبارزه کرده در معرض اتهام مخالفین قرار گرفتند در حالی که الان نسبت به جلوگیری از تساوی حقوق مرد و زن تمام مراجع عتبات و مشهد و قم و مجتهدین و مبلغین ایران بالاتفاق قیام کرده‌­اند و دلیلش هم مکاتیب و مراسلات و تلگرافهایی است که خطاب به هیئت حاکمه مخابره نموده‌­اند». در ادامه حاضران در پی خواندن «دو سه صورت تلگرافی که آقای آیت‌­الله خمینی و شریعتمداری و گلپایگانی خطاب به اعلیحضرت همایونی نوشته بودند» به مشورت پرداختند.

پس از آن شیخ عباسعلی اسلامی دو ورق کاغذ به شیخ علی نخعی معروف به افصح المتکلمین و شیخ محمد صادقی داد که مطابق سلیقۀ خودشان نامه‌­هایی به نخست وزیر نوشته و همگی امضا کنند. افصح المتکلمین بخشی از نامه را نوشت و اتمام آن را به شب آینده موکول کرد. اما صادقی نامه‌­ای شدیداللحن با مضمونی نزدیک به نامه فلسفی نوشت اما در حین خواندنش ایراداتی به املا و انشای او گرفته شد. در نتیجه بنا شد در خانه، نامه را اصلاح کرده، فردا برای امضای موافقین به خانه عباسعلی اسلامی بیاورد.

پی‌نوشت:

[1] کلهر، مهدی، «تاریخچه مدارس جامعه تعلیمات اسلامی»، یاد، ش18، بهار 1369، صص133-135.

[2] همو، « تاریخچه مدارس جامعه تعلیمات اسلامی (2)»، یاد، ش19، تابستان 1369، ص125.

[3] همو، «تاریخچه مدارس جامعه تعلیمات اسلامی»، ص136.

[4] همان، صص145-147.