محسن صدرالاشراف از سیاستمداران پهلوی‌ها می‌نویسد: «در سال ۱۳۰۷ عموی من حاج سید احمد امام جمعه در محلات فوت شد و من در اوائل سال ۱۳۰۷ برای دلجویی اعقاب او در ایام تعطیل عید نوروز به محلات رفته برگشتم و در مراجعت از محلات در قم به دیدن حاج شیخ عبدالکریم یزدی موسس هیئت علمیه قم که مرد بزرگواری بود رفتم. مرا در اطاق اندرونی خود پذیرفت و به خاطر دارم از اوضاع وقت به طوری گریه کرد که مثل باران اشک می‌بارید و گفت انگلیسی‌ها حلقوم اسلام را گرفته‌اند و تا آن را خفه نکنند دست بردار نیستند».
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ آیت‌الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی از جمله شخصیت‌های اثرگذار تاریخ معاصر ایران است. اقدام بزرگ او در تاسیس حوزه علمیه قم، حرکتی ماندگار در تاریخ ایران محسوب می‌شود.
همزمان با سالروز رحلت «آیت‌الله موسس»، روایت‌هایی از مشی آیت‌الله حائری یزدی از نظر می‌گذرد.
نگرانی موسس حوزه قم از سلطه انگلیس در ایران
محسن صدرالاشراف از سیاستمداران کهنه کار عصر پهلوی‌ها که سابقه نخست وزیری در دوران محمدرضا شاه را نیز داشت، در بخشی از خاطرات خود، به دیداری که با شیخ عبدالکریم حائری یزدی موسس حوزه علمیه قم داشته اشاره کرده و می‌نویسد: در سال ۱۳۰۷ عموی من حاج سید احمد امام جمعه در محلات فوت شد و من در اوائل سال ۱۳۰۷ برای دلجویی اعقاب او در ایام تعطیل عید نوروز به محلات رفته برگشتم و در مراجعت از محلات در قم به دیدن حاج شیخ عبدالکریم یزدی موسس هیئت علمیه قم که مرد بزرگواری بود رفتم. مرا در اطاق اندرونی خود پذیرفت و به خاطر دارم از اوضاع وقت به طوری گریه کرد که مثل باران اشک می‌بارید و گفت انگلیسی‌ها حلقوم اسلام را گرفته‌اند و تا آن را خفه نکنند دست بردار نیستند.
اهمیت تاسیس حوزه علمیه قم توسط آیت‌الله حائری یزدی
تشکیل حوزه علمیه قم در تاریخ معاصر ایران رویدادی مهم و اثرگذار تلقی می‌شود؛ بطوری که این رویداد پیش زمینه های پیروزی انقلاب اسلامی محسوب می گردد. آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی در ۱۹ دی‌ماه ۱۳۶۹ همزمان با سالروز قیام تاریخی نوزده دی، دیدار با مردم قم با اشاره به نقش آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری در تأسیس حوزه علمیه قم، به تأثیر اساسی این حوزه در تشکیل نظامی اسلامی پرداخته و فرمودند: تقریباً شصت سال بعد از تشکیل حوزه‌ی علمیه به وسیله‌ی آیت‌اللَّه حائری، بزرگترین ثمره‌یی که ممکن است بر وجود همه‌ی حوزه‌های علمیه و علمای دین مترتب شود – یعنی تشکیل نظام اسلامی – مترتب شد. هیچ حوزه‌ی علمیه‌ایی در تاریخ تشیع و غیر تشیع از محیط‌های اسلامی، هرگز چنین برکتی را به جهان اسلام نداده بود که حوزه‌ی علمیه‌ی قم داد…
درایت آیت‌الله موسس در مواجهه با اختناق رضاخانی
دوران مرجعیت حاج شیخ مصادف با سلطنت رضاخان پهلوی بود. ایشان با مدیریت و درایتی که به کار گرفت توانست این مقطع زمانی پرآشوب و خفقان را به نحو احسن و با عزت و اقتدار نسبی پشت سرگذارد. و با توجه به شرایط زمانی و مکانی آن روز از حریم دین، حوزه، روحانیت و مردم حراست کند. البته آن موقع بعضی با این روش چندان موافق نبودند و انتظارشان این بود که حاج شیخ در برابر رضاخان باید موضع تندی داشته باشد و اقدام اساسی انجام دهد. ولی تشخیص ایشان این بود که اگر ما با رضاخان درگیر شویم وضع بدتر از این می‌شود. چنان‌که آینده نیز همین را به اثبات رساند و بعضی شواهد و قراین تاریخی نیز همین را تأیید می‌کند.
اولاً، در آن زمان تشکیلات حوزه و روحانیت تازه شکل و جان گرفته بود. و به طور کلی حوزه و روحانیت چندان از انسجام و استحکام لازم در برابر رضاخان برخوردار نبود. ثانیاً، رضاخان قلدری بود که از هیچ عقل و منطقی پیروی نمی‌کرد و با کوچک‌ترین بهانه و مخالفتی به سرکوب و قتل تمسک می‌جست. نمونه بارز آن قتل‌عام مردم مشهد در صحن مسجد گوهرشاد و یا مضروب ساختن فقیه بزرگ و سرشناس حوزه مرحوم آقا شیخ محمدتقی بافقی در حرم حضرت معصومه(س) بود که به جرم امر به معروف و نهی از منکر انجام گرفت. حتی احتمال تکرار قتل‌عام مسجد گوهرشاد در قم در صحن حرم حضرت معصومه(س) و به توپ بستن حرم می‌رفت که در اثر خویشتنداری و درایت و صبر و تحمل حاج شیخ همه‌ی این خطرات برطرف شد.
وقتی مراسم تشییع حاج شیخ، زنان را از انزوا خارج کرد
آیت‌الله بدلا با اشاره به تشییع با شکوه پیکر موسس حوزه علمیه قم می‌گوید: زنان تا پیش از فوت مرحوم حاج شیخ عبدالکریم، براى فرار از برخورد مأمورین نظمیه در خصوص حجاب، به خانه‌ها پناه برده بودند و این مصیبت کمتر از مصیبت بى‌حجابى نبود. در آن زمان با آن که حمام سر خانه مرسوم نبود، بسیارى از خانواده‌ها براى این که نیاز زنانشان را به حمام در خود خانه برطرف کنند، تدابیر خاصى اندیشیده بودند؛ از جمله برنامه غسل و تن شویى را در ایام تابستان در حوض خانه انجام مى‌دادند و براى زمستان‌ها هم که هوا سرد بود، پستوى خانه را براى این منظور گرم مى‌کردند و آنگاه با یک آفتابه و در حالى که درون مجمعه‌اى مى‌رفتند، غسل مى‌کردند.
بعد از ارتحال حاج شیخ عبدالکریم، زنان به بهانه شرکت در مراسم تشییع آن مرحوم، به خیابان‌ها ریختند و براى اولین‌بار در خیابان‌ها و مجامع عمومى، زنان با حجاب کامل و چادر و در قالب یک اجتماع بزرگ، دیده شدند و از آن به بعد هم سد شکسته شد.
هنوز هیچ دیدگاهی ثبت نشده