پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ با اوج‌گیری اعتراضات مردمی علیه حکومت پهلوی، حضور و منافع آمریکا در ایران به طور فزاینده‌ای به چالش کشیده شد. خاطرات و اسناد به جا مانده از این دوران، تصویری روشن از نگرانی‌ها، اقدامات و در نهایت خروج تدریجی آمریکایی‌ها از ایران را به نمایش می‌گذارند.
متنی که از خاطرات یکی از عوامل سفارت آمریکا در ایران در دی ماه ۱۳۵۷ ارائه شده، بازتاب‌دهنده این وضعیت بحرانی است. در این زمان، نشانه‌های فروپاشی نظام سیاسی و همچنین افزایش خصومت‌ها نسبت به آمریکایی‌ها به وضوح قابل مشاهده بود.
مرگ «پال گریم» مدیر اجرایی یک شرکت نفتی، به عنوان اولین آمریکایی که در جریان انقلاب جان خود را از دست داد، نقطه عطفی در این روند بود. این حادثه، زنگ خطری جدی برای جامعه آمریکایی مقیم ایران به شمار می‌رفت و موجی از نگرانی و وحشت را در میان آنها برانگیخت. خروج مدیران و مهندسان خارجی از مناطق نفتی و متعاقب آن، کاهش شدید تولید نفت، نشان از تأثیر عمیق ناآرامی‌ها بر اقتصاد کشور داشت.
حوادث دیگری مانند آتش زدن خودروی سفارت آمریکا و شعارهای ضدآمریکایی حتی از سوی برخی از نیروهای امنیتی ایرانی، عمق بحران و تغییر مواضع در میان اقشار مختلف جامعه را نشان می‌داد. این وقایع، ضعف ساختاری نیروهای نظامی و امنیتی را نیز آشکار می‌ساخت.
در چنین شرایطی، سفارت آمریکا با ایجاد یک مرکز مراقبت ۲۴ ساعته تلفنی و توصیه به خروج تمامی وابستگان آمریکایی، تلاش کرد تا از جان و مال اتباع خود محافظت کند. خروج اجباری کارمندان غیرضروری و خانواده‌های کارکنان رسمی، نشان از وخامت اوضاع و تصمیم جدی سفارت برای کاهش حضور خود در ایران داشت.
همزمان با این تحولات، تلاش شاه برای یافتن راه حلی سیاسی با روی کار آوردن شاپور بختیار، به عنوان نخست وزیر جدید، صورت گرفت. بختیار، با گرایش‌های به ظاهر دموکراتیک سعی داشت تا از تسلط نیروهای مذهبی بر انقلاب جلوگیری کند.
این متن، قطعه‌ای از پازل بزرگتر تاریخ معاصر ایران است که به ما در درک بهتر شرایط آن دوران، چالش‌های پیش روی آمریکایی‌ها و تأثیر انقلاب بر روابط دو کشور کمک می‌کند. در ادامه، به بررسی دقیق‌تر متن و تحلیل ابعاد مختلف آن با مرور خاطره استمپل خواهیم پرداخت:
«اولین امریکایی که در انقلاب جان خود را از دست داد «پال گریم» مدیر اجرائی یک شرکت نفتی بود که روز ۲۳ دسامبر هنگامیکه عازم کار بود، حسین رانندگی کشته شد. ظرف یک هفته تمام مدیران خارجی و مهندسین در مناطق نفتی از ایران خارج شدند و تولید نفت به سرعت سقوط کرد. ۲۴ دسامبر گروهی از مردم یکی از اتومبیل‌های سفارت ایالات متحده را در مقابل سفارتخانه به آتش کشیدند. برخی از سربازان ایرانی که به حفاظت از سفارتخانه گماشته شده بودند به نفع خمینی شعار دادند و برای آمریکایی ها و کارکنان ایرانی سفارت فریاد «یانکی به خانه ات برگرد» سر دادند. اگر چه این سربازان از سفارت رانده شدند و سه واحد از گارد سلطنتی که شاه پرست بودند به جای آنها گمارده شد اما این خود نمایانگر ضربه‌ای بود که نیروهای نظامی را عمیقاً ضعیف کرده بود.
مرگ گریم افزایش مشکل امنیتی برای خارجی ها و بخصوص آمریکائیان مقیم ایران را مؤکد کرد. اگر چه سفارت آمریکا می کوشید مسئله پیچیده گسترش سریع وضع نابسامان را تحلیل کند اما سرتاسر دو ماه آخر سال بیشتر وقت خود را صرف حراست از آمریکایی‌ها و کمک به خروج شتابزده آنها نمود. درست قبل از خروج بسیاری از وابستگان به سفارت در روز ۹ دسامبر، سفارت یک مرکز مراقبت ٢۴ ساعته تلفنی دایر نمود تا شایعات را مستقیماً دریافت کند، حوادث را بررسی کند و هر لحظه که لازم باشد با سرویسهای امنیتی تماس برقرار نماید. در پایان ماه دسامبر سفیر کبیر سولیوان توصیه کرد تمام وابستگان آمریکائیان اعم از وابستگان کارکنان دولتی و یا مشاغل خصوصی بعلت کمبود روز افزون سوخت و غذا ایران را ترک نمایند خروج اجباری کارمندان رسمی غیر لازم و تمام وابستگان کارکنان رسمی ایالات متحده که بعد از خروجهای داوطلبانه در ماه دسامبر، باقی مانده بودند روز سی‌ام دسامبر آغاز شد. در این زمان بود که مری سولیوان ۲۲ همسر سفیر کبیر ایران را ترک کرد.
با از بین رفتن نظم عمومی و عدم توانائی صدیقی به کسب حمایت کافی برای تشکیل کابینه شاه مجبور شد که برای کمک به سخنگوی جبهه ملی، شاپور بختیار که یک مخالف سرشناس بود رو آورد بختیار، تحصیلکرده فرانسه با اعتقادی راسخ به دمکراسی پارلمانی بگونه سوسیال دمکراسی اروپا، مردی با ظاهر نحیف ۶٢ ساله و با وقار بود. او بطوری فزاینده از اینکه بنیاد گرایان مذهبی بر نهضت انقلابی مسلط می شدند ناخشنود بود. در حقیقت شاه قبلاً، روز ۲۷ نوامبر درباره امکان تشکیل دولت بوسیله بختیار عمیقاً اندیشیده بود هر چند این مطلب هرگز آشکار نشد.»
منبع: جان. دی. استمپل، درون انقلاب ایران، ترجمه منوچهر شجاعی، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
هنوز هیچ دیدگاهی ثبت نشده